आज या लेखात आपण Nag panchami तिथीला नागाची पूजा का केली जाते आणि त्याचे महत्त्व काय आहे ते जाणून घेणार आहोत.
हिंदू धर्मात प्रत्येक तीज सणाला वेगळे महत्त्व आहे. प्रत्येक सणाची श्रद्धा वेगळी असते आणि ती साजरी करण्याची पद्धतही वेगळी असते. काही सण असे असतात जे आपण पूर्ण भक्ती आणि श्रद्धेने साजरे करीत असतो तरी त्यामागे लपलेले रहस्य आपल्याला माहीत नसते. अशाच सणांपैकी एक सण म्हणजे नागपंचमीचा सण. हा एक असा सण आहे जो सावन महिन्याच्या शुक्ल पक्षाच्या पाचव्या दिवशी साजरा केला जातो आणि प्रामुख्याने या दिवशी नाग देवतेची पूजा केली जाते. पुराणानुसार नागपंचमीच्या दिवशी नागांची पूजा करण्याचे विशेष महत्त्व आहे.
पण तुम्ही कधी विचार केला आहे का की नागपंचमीच्या दिवशी नागाची पूजा का केली जाते आणि या सणाचे महत्त्व आणि श्रद्धा काय आहे? हे जाणून घेण्यासाठी आम्ही पौराणातील काही कथा आणि संदर्भांचा या लेखात समावेश केला आहे.
नागपंचमी हा सण का साजरा केला जातो? | Why people celebrate Nag panchami
हिंदू धर्मानुसार नागपंचमी श्रावण महिन्याच्या शुक्ल पक्षाच्या पाचव्या तिथीला साजरी केली जाते. या दिवशी मुख्यतः नागांची पूजा केली जाते आणि नाग देवतेची पूजा केल्याने सर्व मनोकामना पूर्ण होतात आणि मोक्ष प्राप्त होतो, असे मानले जाते. पुराणानुसार नागपंचमीला केलेली पूजा राहु केतू आणि काल सर्प दोष यांच्या वाईट प्रभावापासून मुक्ती देते. सर्पदेवतेच्या पूजेबरोबरच भगवान शंकराचीही पूजा करावी, असे मानले जाते. नाग आणि शिव यांचे विशेष नाते आहे. भगवान शिव नेहमी वासुकी नाग आपल्या गळ्यात धारण करतात, त्यामुळे नागाची पूजा केल्याने भगवान शिव प्रसन्न होऊ शकतात.
नाग पंचमी महत्त्व (Nag Panchami Mahatv)
श्रावणामध्ये नागपंचमीचा सण साजरा केला जातो. श्रावण महिन्यातील शुक्ल पक्षातील पाचव्या तिथीला नाग देवतेची पूजा केली जाते. परंतु भारतातील काही ठिकाणी नागपंचमी श्रावण महिन्याच्या कृष्ण पक्षाच्या पाचव्या दिवशीही साजरी केली जाते आणि काही ठिकाणी जसे की गुजरातमध्ये कृष्ण जन्माष्टमीच्या ३ दिवस आधी आणि बहुला चौथ व्रताच्या दुसऱ्या दिवशी नागपंचमीचा सण साजरा केला जातो. अशा प्रकारे नागपंचमीच्या सणाचे महत्त्व विविध ठिकाणच्या लोकांमध्ये वेगवेगळे आहे. ते त्यांच्या रीतिरिवाजानुसार ते साजरे करतात. या दिवशी नागदेवतेचे दर्शन घेणे शुभ मानले जाते.
पुराणातील कथेप्रमाणे नाग हे ऋषी कश्यप आणि कद्रू यांचे पुत्र होत. त्यांना एकूण बारा पुत्र होती त्यातील आठ जणांची खासकरून नागपंचमीला पूजा केली जाते. त्या मुलांची नवे खालीलप्रमाणे आहेत.
- अनंत
- वासुकी
- पद्म
- महापद्म
- वासुकी
- कारकोटक
- शंख किंवा मुलीक
- कालिया
गुरु पौर्णिमा सनाबद्दल विशेष माहिती वाचा
नागपूजा करण्यामागचे रहस्य
पौराणिक कथेनुसार, अर्जुनाचा नातू आणि राजा परीक्षितचा मुलगा जनमेजया याने सापांचा बदला घेण्यासाठी आणि नाग वंशाचा नाश करण्यासाठी एक सर्प यज्ञ केला, कारण त्याचे वडील, राजा परीक्षित यांचा तक्षक नावाच्या सर्पदंशाने मृत्यू झाला होता. नागांच्या रक्षणासाठी हा यज्ञ जरत्कारु पुत्र आस्तिक मुनी यांनी बंद केला होता. त्यांनी सावन शुक्ल पक्षाच्या पाचव्या दिवशी यज्ञामध्ये नागांचे जळण्यापासून संरक्षण केले आणि त्यांच्या जळत्या शरीरावर दुधाचा प्रवाह टाकून त्यांना शीतलता दिली. त्याच वेळी, सर्पांनी आस्तिकांना सांगितले की जो कोणी पंचमीला माझी पूजा करेल त्याला साप चावल्यामुळे मृत्यूची भीती कधीही वाटणार नाही. तेव्हापासून पंचमीच्या दिवशी नागांची पूजा सुरू झाली. ज्या दिवशी हा यज्ञ थांबला त्या दिवशी श्रावण महिन्यातील शुक्ल पक्षातील पाचवी तिथी होती असे मानले जाते. त्या दिवशी तक्षक नाग आणि त्याचे बाकीचे वंशज नाशातून वाचले. येथूनच नागपंचमी उत्सव साजरा करण्याची परंपरा रूढ झाल्याचे मानले जाते. आणखी एका प्रचलित कथेनुसार नागपंचमीच्या दिवशी भगवान श्रीकृष्णाने कालिया नागाचा अहंकार मोडून नागपूजेचे महत्त्व सांगितले.
नागपंचमी कधी साजरी केली जाते
Nag panchami हा असा सण आहे त्यामद्ये नागांना दूध तर पाजतात शिवाय नागाची दुधाने आंघोळ घालणे अत्यंत पवित्र मानले जाते. हा एक असा सण आहे ज्यामध्ये वेगवेगळ्या राज्यांमध्ये नागांची वेगवेगळ्या प्रकारे पूजा केली जाते. तुम्ही श्रावण महिन्याबद्दल खूप ऐकले असेल, या महिन्यात येणाऱ्या कृष्ण पक्षातील पंचमी तिथीला नाग पंचमी म्हणून ओळखले जाते आणि हा दिवस नागपंचमी म्हणून साजरा केला जातो.
आषाढी एकादशी माहिती मराठी आणि पंढरपूर वारी ( पालखी सोहळा ) वाचा
नाग पंचमी तारीख २०२२
नागपंचमी २०२२ मध्ये म्हणजेच यावर्षी २ ऑगस्ट रोजी शुक्रवारी साजरी केली जाईल. Nag panchami पूजेचा शुभ मुहूर्त ०५:४२ ते ८:२४ म्हणजेच २ तास ४१ मिनिटे आहे.आणि तुम्हाला सांगतो की काही लोक श्रावण महिन्याच्या कृष्ण पक्षाच्या पाचव्या दिवशीही नागपंचमीची पूजा करतात आणि तो २८ जुलै रोजी बुधवारला आहे.
| नागपंचमी २०२२ तारीख | २ ऑगस्ट |
| दिवस | बुधवार |
| शुभ मुहूर्त | ०५:४२ ते ०८:२४ पर्यंत |
| एकूण वेळ | ०२ तास ४१ मिनिटे |
नागपंचमी दिवशी पूजा करण्याची विधी (Nag panchami Puja vidhi)
- नागपंचमीच्या पूजेचे नियम प्रत्येकाचे वेगवेगळे आहेत आणि अनेक प्रकारच्या समजुती आहेत. नागपंचमी पूजाविधीचा एक प्रकार येथे दिलेला आहे.
- सर्वप्रथम सकाळी सूर्योदयापूर्वी उठून आंघोळ करावी आणि स्वच्छ कपडे घालावे.
- प्रत्येकाचे जेवणाचे वेगवेगळे नियम असतात आणि त्यानुसारच नागदेवतेला भोग दिला जातो. दाल बाटी अनेक घरांमध्ये बनवली जाते. तसेच अनेक लोकांसाठी खीर पुरी बनवली जाते. येथे भात बनवणे अनेकांसाठी चुकीचे मानले जाते. अनेक कुटुंबे या दिवशी स्टोव्ह पेटवत नाहीत, त्यामुळे त्यांच्या घरात शिळा खाण्याचा नियम आहे. अशा प्रकारे प्रत्येकजण आपापल्या पद्धतीने भोग तयार करीत असतात.
- यानंतर, पूजेसाठी घराच्या भिंतीवर गेरू, जो विशेष दगड आहे लावून तो भाग शुद्ध केला जातो. ती भिंत अनेकांच्या घरात प्रवेशद्वार किंवा स्वयंपाकघराची भिंत असते. या छोट्या भागावर कोळसा आणि तुपाचा काजळासारखा लेप लावून चौकोनी पेटी तयार केली जाते. या पेटीच्या आत छोटे साप बनवले जातात.अशी आकृती बनवून तिची पूजा केली जाते.
- अनेक कुटुंबांमध्ये हा साप कागदावर बनवला जातो.तर काही कुटुंबे घराच्या दारात चंदनाच्या लाकडाने सापाचा आकार बनवून त्याची पूजा करतात.
- या पूजेनंतर सर्पमित्रांना घरोघरी आणले जाते, त्यांच्याकडे टोकनमध्ये साप असतात, त्यांना दात नसतात आणि त्यांचे विष काढून टाकले जाते. त्यांची पूजा केली जाते. त्यांना अक्षत, फुले, कुमकुम अर्पण करून दूध आणि अन्नदान केले जाते.
- या दिवशी सापाला दूध पाजण्याची प्रथा आहे. तसेच सर्पमित्रांना देणगी दिली जाते.
- अनेकजण या दिवशी सर्पमित्राच्या बंधनातून सापाला मोकळेपणाने मुक्त करतात.
- या दिवशी बीळ देखील पहायला मिळते. बीळ हे सापांचे राहण्याचे ठिकाण आहे. जी मातीची बनलेली असतात, त्यात छोटी छिद्रे असतात व तो एक ढिगारासारखा दिसतो.
अशाप्रकारे नागपंचमीच्या दिवशी सापची पूजा केली जाते आणि नंतर सगळे मिळून जेवण करीत असतात.
वाचकांसाठी गुरुपौर्णिमेच्या शुभेच्छा कोट्स मराठीमध्ये
आषाढी एकादशीच्या शुभेच्छा संदेश कोट्स मराठीमध्ये वाचा
नागपंचमी विषयी पौराणिक कथा
भारतामधील लोकांमध्ये अशी आस्था आहे की भगवान शिव यांच्या आभूषणांपैकी एक वासुकी आहे. वासुकी हा एक नाग आहे आणि तो शंकराला प्रिय आहे. त्याला भगवान शिव आपल्या गळयामद्ये घालीत असतात. नागपंचमीच्या दिवशी नागाबरोबर भगवान शिवाची सुद्धा पूजा केली जाते.
कथा १
नगराचा एक शेठ होता, त्याला चार मुले होती. सर्वांचे लग्न झाले होते. तीन पुत्रांच्या बायका अतिशय संपन्न होत्या. त्यांच्याकडे पैशाची कमतरता नव्हती, पण चौथीच्या कुटुंबात कोणीही संपन्न नव्हते, तिचे लग्न एका नातेवाईकाने केले होते. बाकीच्या तीन सुना माहेरून अनेक भेटवस्तू आणायच्या आणि धाकट्या सुनेला टोमणे मारायच्या. पण धाकटी सून स्वभावाने खूप चांगली होती, या गोष्टींचा तिच्यावर काहीही परिणाम झाला नाही.
एके दिवशी कुटुंब प्रमुखांनी सर्व सुनांना बागेत रोपे लावण्यास सांगितली. सर्वजण एकत्र बागेत गेले आणि तितक्यात मोठ्या सुनेने खुरप्या उचलून खड्ड्या खणायला सुरुवात केली तेवढ्यात तिथे एक साप आला, त्याला मारण्याचा विचारतिने केला, पण धाकट्या सुनेने तिला थांबवले आणि म्हणाली – ताई, हा मुका प्राणी आहे, त्याला मारू नकोस. त्यानंतर साप आपला जीव वाचवून तिथून निघून गेला. काही दिवसांनी धाकट्या सुनेच्या स्वप्नात साप आला आणि त्याने तिला सांगितले की, तू माझा जीव वाचवलास, त्यामुळे तुला जे हवे आहे ते तू माग, तेव्हा धाकट्या सुनेने सापाला आपला भाऊ होण्यास सांगितले. तेव्हा सापाने धाकट्या सुनेला आपली बहीण म्हणून स्वीकारले.
काही दिवसांनी सगळ्या सुना आपापल्या माहेरी गेल्या व परत आल्या आणि धाकट्या सुनेला टोमणे मारायला लागल्या. तेव्हा त्या स्वप्नाची कल्पना छोट्या सुनेला सुचली आणि तिने सापाला (भाऊ) आपल्या मनात स्मरण केले.
एके दिवशी साप मानवी रूप घेऊन धाकट्या सुनेच्या घरी आला आणि त्याने सर्वांना खात्री दिली की तो धाकट्या सुनेचा दूरचा भाऊ आहे आणि तो तिला आपल्या सोबत तिच्या माहेरच्या घरी न्यायला आला आहे. घरच्यांकडून तिलामखेरीजन्यासपरवांगी मिळाली. नंतर वाटेत सापाने लहान सुनेला आपली खरी ओळख करून दिली आणि तिला अभिमानाने घरी नेले. जिथे भरपूर संपन्नता होती. सापाने आपल्या बहिणीला खूप सारे दाग दागिने आणि पैश्यासह सासरी पाठवले.
ज्याला पाहून मोठ्या सुनेची झळफळात झाली आणि तिने धाकट्या सुनेच्या नवऱ्याला चिथावणी दिली. धाकटी सून चारित्र्यहीन असल्याचे तिने सांगितले.त्यावर पतीने धाकट्या सुनेला घराबाहेर काढण्याचा निर्णय घेतला. तेव्हा धाकट्या सुनेला तिचा भाऊ सर्प आठवला. त्याचवेळी साप त्यांच्या घरी आला आणि त्याने सर्वांना सांगितले की, माझ्या बहिणीवर कोणी आरोप केले तर तो सर्वांना दंश करेल. यातून वास्तव समोर आले आणि अशा प्रकारे भावाने आपले कर्तव्य पार पाडले. तेव्हापासून श्रावण शुक्ल पंचमीच्या दिवशी नागाची पूजा केली जाते. मुली सापाला आपला भाऊ मानतात. नागाच्या आशीर्वादासाठी या दिवशी सापाची पूजा केली जाते.
कथा २
मगध नरेश राजा कंस हा अतिशय क्रूर होता. त्याने श्रीकृष्णाला मारण्यासाठी कालिया नागाला पाठविले. कालिया नाग यमुनेमध्ये दडी मारून बसला होता. यमुनेच्या किनारी श्रीकृष्ण आपल्या मित्रांसोबत चेंडू खेळत होते. अचानक तो चेंडू यमुनेमध्ये पडला. त्याला आणण्यासाठी श्रीकृष्णाने सुद्धा यमुनेमध्ये उडी मारली. तेव्हा कालिया नाग त्याला मारायला गेला. तेव्हा भगवान कृष्णाने त्याच्यासोबत युद्ध करून त्याला पराजित केले. कालियानागाने क्षमायाचना केली तेव्हा भगवान श्रीकृष्ण यांनी त्याच्यावर दया दाखवली आणि आपले ईश्वरी रूप दाखवले. त्यानंतर बाळ श्रीकृष्ण कालिया नागाच्या डोक्यावर म्हणजेच फण्यावर नृत्य करु लागले. हा दिवस श्रावणातील पंचमीचा होता. आणि तेव्हापासून या दिवशी सर्पांची पूजा केली जाते.
नागपंचमी दिवशी काय करावे
मित्रांनो तुमची नागांवर खरंच श्रद्धा असल्यास शिवलिंगाला दूधाचं स्नान घालू शकता किंवा एखाद्या गरजू व्यक्तीला दूधाचं दानही करू शकता. कारण ती खऱ्या अर्थाने नागपंचमी ठरेल.
- नागपूजेसाठी नागदेवतेच्या फोटोची किंवा मातीपासून अथवा धातूपासून बनवलेल्या नागप्रतिमेची पूजा करावी.
- तसंच या प्रतिमेला दूध, लाह्यांचा आणि खीर असा नैवेद्य दाखवला जातो.
- आजही बऱ्याच घरात नागदेवतेच्या प्रतिमेची पूजा करून चांदीच्या नागाचं दानही केलं जातं.
- सुवाहिक फुले आणि चंदन नागदेवतेची पूजा करण्यात वापरले पाहिजे कारण सापांना सुगंधित फुले खूप आवडतात.
- जर एखाद्याला साप चावला तर ॐ कुरुकुल्ये हुं फट् स्वाहा याचा जप केला तर तो विष दूर होतो.
- सापाचे रक्षण करायला शिकले पाहिजे आणि चुकीच्या भ्रामक कल्पनांचा त्याग केला पाहिजे.
Nag panchami दिवशी काय करू नये.
- पूर्वीच्या काळी नागपंचमीच्या दिवशी अनेक गोष्टीचं कटाक्षाने पालन केलं जात असे. ज्यामध्ये या दिवशी शेतात नांगर न चालवणे, हत्यारं न वापरणं
- नागदेवतेची पूजा करण्यासाठी नागाला दूध पाजण्याची काहीच आवश्यकता नाही. काही काळांपर्यंत नागपंचमीला गारूडी हे साप घेऊन येत असत आणि सापांना दूध पाजले जात असे. पण हे चुकीचे आहे कारण नाग दूध पित नाही. याउलट दूध पाजल्याने नागाचा मृत्यू होतो. आता मात्र संशोधन आणि लोकजागृतीमुळे या चुकीच्या प्रथांना विराम मिळाला आहे.
- तसंच नागपंचमीच्या दिवशी विळीवर चिरू नये, काहीही कापू नये, तळू नये आणि चुलीवर तवा ठेवू नये असे संकेत पाळले जातात. पण आताच्या काळात या गोष्टी शहरी भागात तरी पाळल्या जाणं शक्य नाही.
महत्वाचे टीप;- नागपंचमीला नागाला दूध पाजू नये. कारण नाग हा तहानलेला असतो तो दुधाला पाणी समजून तहान भागवण्याचा प्रयत्न करीत असतो. तेव्हा मित्रांनो आपणाला माहित आहे की तहान ही दुधाने नाही तर पाणी पिल्याने जात असते. मानव तहान भागवण्यासाठी स्वच्छ पाण्याचा उपयोग करीत असतो. तेव्हा मित्रांनो तुम्ही सुद्धा नागाला पाणी पाजून त्याची तहान भागवा ही विनंती.आणि हो मित्रांनो नागाला इजा होईल अशाप्रकारचे कृत्य करू नका. नागाला मारू नका. नाग हा आपल्या सजीव श्रुतीतला महत्वाचा प्राणी आहे. तो आपल्या बळीराजाच्या (शेतकऱ्याचा) मित्र आहे. नागाचे संरक्षण करा.
नागपंचमीच्या दिवशी या मंत्रांचा जाप करावा
मंत्र १
ॐ भुजंगेशाय विद्महे,
सर्पराजाय धीमहि,
तन्नो नाग: प्रचोदयात्।।
मंत्र २
‘सर्वे नागा: प्रीयन्तां मे ये केचित् पृथ्वीतले।
ये च हेलिमरीचिस्था ये न्तरे दिवि संस्थिता:।।
ये नदीषु महानागा ये सरस्वतिगामिन:।
ये च वापीतडागेषु तेषु सर्वेषु वै नम:।।
अर्थ- संपूर्ण आकाश, पृथ्वी, स्वर्ग, सरोवर-तालाबों, नल-कूप, सूर्य किरणें आदि जहां-जहां भी नाग देवता विराजमान हैं। वे सभी हमारे दुखों को दूर करके हमें सुख-शांतिपूर्वक जीवन दें। उन सभी को हमारी ओर से बारंबार प्रणाम हो।
मंत्र ३
अनन्तं वासुकिं शेषं पद्मनाभं च कम्बलम्।
शंखपालं धार्तराष्ट्रं तक्षकं कालियं तथा॥
एतानि नव नामानि नागानां च महात्मनाम्।
सायंकाले पठेन्नित्यं प्रात: काले विशेषत:।
तस्मै विषभयं नास्ति सर्वत्र विजयी भवेत्॥
इस मंत्र के जाप से व्यक्ति विष भय से मुक्त हो जाता है। समाज में मान-सम्मान में वृद्धि होती है।
मंत्र ४
वासुकिः तक्षकश्चैव कालियो मणिभद्रकः।
ऐरावतो धृतराष्ट्रः कार्कोटकधनंजयौ ॥
एतेऽभयं प्रयच्छन्ति प्राणिनां प्राणजीविनाम् ॥
नाग पंचमी के दिन पौराणिक मान्यता के इन अष्ट नागों – वासुकि, तक्षक, कालिया, मणिभद्रक, ऐरावत, धृतराष्ट्र, कार्कोटक और धनंजय की पूजा का विधान है। भविष्य पुराण में उल्लेखित इस मंत्र का जाप करें..
मंत्र ५
नमोस्तु सर्पेभ्यो ये के च पृथ्वीमनु।
येऽ अंतरिक्षे ये दिवितेभ्य: सर्पेभ्यो नम:।।
मंत्र ६
ये वामी रोचने दिवो ये वा सूर्यस्य रश्मिषु।
येषामपसु सदस्कृतं तेभ्य: सर्वेभ्यो: नम:।।
मंत्र ७
ऊँ सर्पाय नमः। ऊँ अनन्ताय नमः। ऊँ नागाय नमः। ऊँ अनन्ताय नमः। ऊँ पृथ्वीधराय नमः।
नागपंचमी गीत मराठी (Nag panchami lyrics)
चल ग सये वारुळाला
चल ग सये वारुळाला, वारुळाला, वारुळाला ग
नागोबाला पुजायला, पुजायला, पुजायला ग
नागोबाचे अंथरून निजले वरी नारायण
साती फड उभारून धरती धरी सावरून
दूध लाह्या वाहू त्याला, वाहू त्याला नागोबाला
बारा घराच्या बाराजनी,बाराजनी, बाराजनी
रूपवंती कुंवारीनी, कुंवारीनी, कुंवारीनी
नागोबाची पुजू फणी, कुंकवाचा मागू धनी
राजपद मागू त्याला, मागू त्याला नागोबाला
बालपण त्याला वाहू, त्याला वाहू,त्याला वाहू ग
नागिणीचा रंग घेऊ, रंग घेऊ, रंग घेऊ ग
नागोबाला फुल वाहू, लमाणी माथी लावू ग
औक्ष मंगू कुंकूवाला, कुंकूवाला, बाई कुंकूवाला
गीत – ग.दि.मालगुळकर
संगीत – सुधीर फडके
स्वर – मालती पांडे
चित्रपट – जीवाचा सखा
गीत प्रकार – चित्रगीत लोकगीत
मित्रांनो मी या लेखामध्ये नागपंचमी विषयीची माहिती मराठीमध्ये देण्याचा प्रामाणिक प्रयत्न केलेला आहे. हा लेख तुम्हाला कसा वाटला हे comment द्वारे कळवा. आणि हा लेख तुम्ही सोसिअल माध्यमातून आपल्या मित्रांना share करू शकता.
Written by – Mahajatra Team
FAQ
उत्तर- नागपंचमी श्रावण महिन्याच्या शुक्ल पक्षाच्या पाचव्या दिवशी साजरी केली जाते.
उत्तर- अर्जुनाचा नातू आणि राजा परीक्षितचा मुलगा जनमेजया.
उत्तर- २ आगस्ट
उत्तर- आस्तिक मुनी
उत्तर- ऊँ सर्पाय नमः। ऊँ अनन्ताय नमः। ऊँ नागाय नमः। ऊँ अनन्ताय नमः। ऊँ पृथ्वीधराय नमः।
उत्तर- दूध, लाह्यांचा आणि खीर